خدمات ویراستاری اعم از ویرایش کتاب،متون و مقالات از مهم ترین بخش های ایجاد یک خروجی متنی حرفه‌ای است. پس از پایان کار هر نوشته‌ای، باید سه نوع ویرایش روی آن صورت بگیرد تا آن نوشته از هر نظر پالایش شود:
۱ - ویرایش فنی
این نوع ویرایش، شامل کارهای زیر است:
۱. ۱ یک‌دست‌کردن رسم‌الخط کلمات؛ بهعنوان مثال، عبارت‌هایی مانند «میرساند»، «بسمه تعالی»، «اینجانب»، «بعرض» و «حضرتعالی» را به‌صورت درست آنها، یعنی «میرساند»، «باسمه تعالی»، «اینجانب»، «به عرض» و «حضرت عالی» بنویسیم.
۱. ۲ اصلاح غلط‌های املایی؛ بهعنوان مثال، کلمه‌هایی مانند «درخاست» و «استحظار» را به‌صورت «درخواست» و «استحضار» بنویسیم.
۱. ۳ کنترل بندها (پاراگراف‌بندی)؛ یعنی اینکه چه جمله‌هایی را در کنار هم و در یک بند قرار بدهیم. همان‌طور که می‌دانیم در یک کتاب، جمله‌هایی که یک مفهوم یا مثال خاص را توضیح می‌دهند، باید پشت سر هم بیایند و یک بند را تشکیل بدهند. بهعنوان مثال، قبل از عبارت‌هایی مثل «بنابراین»، «در این حالت»، «برای این منظور»، «به عبارت دیگر»، «یعنی» و غیره، نباید یک پاراگراف جدید ایجاد کنیم.
۱. ۴ اصلاح یا اعمال نشانه‌گذاری‌های متن؛
۱. ۵ یک‌دست‌کردن ضبط اعلام، اصطلاحات، آوانگاشت آنها در صورت لزوم و آوردن معادل لاتین کلمات؛
۱. ۶ اعمال قواعد عددنویسی، فرمول‌نویسی، اعراب‌گذاری و اختصارهای متنی؛
۱. ۷ مشخص‌کردن حدود نقل‌قول‌ها، وارسی ارجاعات، درستی نشان مآخذ و پانوشت‌ها و یادداشت‌ها؛
۱. ۸ بررسی کالبدشناسی اثر، شامل تمامی نمایه‌ها، جدول‌ها، نمودارها، تصاویر، عکس‌ها، فهرست مطالب، واژه‌نامه و غیره؛ جالب است بدانید که بعضی از انتشاراتی‌های معتبر دنیا مانند انتشارات دانشگاه کمبریج، کسانی را به عنوان نمایه‌نوس Indexer به کار می‌گیرند که فقط کارشان، ایجاد قسمت «نمایه» یک کتاب است؛ هر چند مسئولیت نهایی این قسمت، به عهدة نویسندة کتاب است.
۱. ۹ کنترل اندازه و قلم حروف، عنوان فصل‌ها، بخش‌ها و زیربخش‌ها، سربرگ‌ها و نمونه‌خوانی.
دقت داشته باشید که منظور از نمونه‌خوانی، غلط‌گیری تایپی است که با وجود اینکه بدیهی‌ترین کار لازم برای یک نوشته قبل از چاپ شدن است، خیلی از نویسندگان و ناشران ایرانی، آن را انجام نمی‌دهند. تعداد غلط‌های تایپی‌ای که در بین کتاب‌های انگلیسی‌ای که تابه‌حال خوانده و پیدا کرده‌ام، به‌اندازة تعداد انگشت‌های یک دست هم نرسیده است؛ اما در مقابل، متأسفانه کتاب‌های فارسی، پر از غلط‌های تایپی است.
نکتة خیلی مهمی که در نمونه‌خوانی باید به آن توجه کرد، این است که بهتر است کار نمونه‌خوانی را شخص دیگری غیر از نویسندة کتاب انجام دهد. چون بارها این مطلب را از نویسندگان مختلف شنیده‌ام که چون خودشان، نویسندة متن بوده‌اند، بعضی از جمله‌های کتاب، به جای چشم‌شان، به طور ناخودآگاه با ذهن‌شان مرور می‌شود و بنابراین بسیاری از غلط‌های تایپی کتاب را نمی‌بینند.
۲ - ویرایش زبانی- ساختاری
۲. ۱ رفع خطاهای دستوری، ساختاری و جمله‌بندی؛ بهعنوان مثال، در جمله «مایه افتخار من است که از تجربیات شما بهره‌مند و در کارهایم از آنها استفاده کنم»، باید بعد از «بهره‌مند»، از فعل «شوم» استفاده کنیم؛ چون «بهره‌مند کنم»، معنایی ندارد. بنابراین یکی از هدف‌های ویرایش زبانی-ساختاری، جلوگیری از حذف بدون قرینة فعل‌ها در جمله است. بهعنوان مثالی دیگر، می‌توان به کاربرد درست «را»ی مفعولی بعد از مفعول اشاره کرد.
۲. ۲ اصلاح انحراف از زبان معیار و یک‌دست کردن زبان نوشته؛
۲. ۳ ابهام‌زدایی از عبارت‌های نارسا، مبهم، متناقض، نامفهوم و عامیانه؛
۲. ۴ انتخاب برابرهای مناسب برای واژگان غیر فارسی، حذف واژگان، تعابیر و اصطلاحات و عبارت‌های تکراری و زائد، عامیانه، ناقص، نارسا، متضاد و متناقض؛
۲. ۵ کوتاهکردن جمله‌های طولانی؛
۲. ۶ ساده‌سازی و روان‌سازی متن از نظر جمله‌بندی؛
۲. ۷ گزینش واژگان فارسی و برابرهای مناسب.
۳ - ویرایش تخصصی یا علمی یا محتوایی
۳. ۱ حذف، کاهش یا تلخیص مطالب تکراری، غیرضروری، غیرمستند، مبتذل، نامتعارف، سست و ضعیف؛
۳. ۲ اصلاح، تنظیم و جابه‌جایی مطالب برای انسجام و یک‌دستی نوشتار؛
۳. ۳ افزایش برخی نکات فراموش‌شده، جافتاده در متن یا پاورقی؛
۳. ۴ مقابله متن با اصل (در صورت ترجمه یا تصحیح متون کلاسیک)؛
۳. ۵ توضیح، یادآوری یا پیشنهاد ضروری در پاورقی که البته باید با ذکر کلمه «ویراستار» و با اجازه از نویسنده کتاب باشد.
۳. ۶ بازبینی و تصحیح مطالب نادرست، متناقض و غیرعلمی.
بدون شک، اگر هر نوشته‌ای قبل از انتشار عمومی، این سه مرحله ویرایش را پشت سر بگذارد، به نوشته‌ای تبدیل می‌شود که به چشم، ذهن، وقت و جیب خواننده احترام گذاشته است.
جدول تعرفه خدمات ویراستاری
